Disiplin cezası, Devlet Memurları Kanunu’nun 125. maddesinde: “Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde veya yurt dışında yerine getirmeyenlere, uyulması zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işi yapanlara durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre uygulanan cezalar” olarak tanımlanmıştır. Disiplin cezaları; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma cezasıdır. İdare bu cezaları verirken mevzuatta belirtilmiş olan usullere uygun hareket etmelidir. Bu bağlamda disiplin suçu sayılan eylemlerin işlenmesinden başlayıp disiplin cezası verilmesine kadar geçen süreci disiplin soruşturması olarak nitelendirebiliriz.
Disiplin soruşturması, “Devlet memurlarının mevzuata aykırı davranış ve eylemlerinin öğrenilmesinden sonra yetkili merciler tarafından ilgili hakkında yürütülen iş veya işlemlerin tümüdür.”
Disiplin soruşturmasının en kapsamlı amacı ise toplumun faydasına olacak şekilde kurumlarda düzen ve verimlilik tesis edilerek, kamu yararının sağlanmasıdır.
Disiplin soruşturması nasıl başlar?
Soruşturma disiplin suçu sayılacak mahiyette bir fiilin ya da halin disiplin amirince öğrenilmesi ve beraberinde soruşturmacının görevlendirilmesiyle başlar. Bu çerçevede disiplin amirleri bu fiil ve halleri,
- Bizzat,
- Basında çıkan bir haber yoluyla,
- Yapılan çeşitli teftiş ve denetimler sırasında,
- Şikâyet veya ihbar üzerine öğrenebilirler.
Bu şekillerden biriyle disiplin soruşturmasına konu olabilecek fiil ve hal öğrenildikten sonra gerçekten bu fiil ve hallerin işlenip işlenmediği hususunun ortaya konulması gerekir ki usulüne uygun bir disiplin soruşturmasının başlatılması, yürütülmesi ve sonuçlandırılması mümkün olabilsin.
Soruşturmacının görev ve yetkileri
Bu husus Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği md. 29’da şu şekilde açıklanmıştır:
MADDE 29- (1) Muhakkik, savunma isteme ve disiplin cezası verme yetkisi hariç olmak üzere soruşturma konusuyla sınırlı olarak kendisini görevlendiren disiplin amirinin bütün yetkilerini haiz olup bu kapsamda her türlü evrakı incelemeye, hakkında inceleme yapılan memurun ifadesini almaya, memur tarafından gösterilen veya bilgisi olabileceğini değerlendirdiği kişilerden bilgi istemeye ve/veya bunları dinlemeye yetkilidir. (2) Muhakkik, soruşturma konusu fiil veya hâl dışında disipline aykırı yeni bir fiil veya hâl tespit ederse kendiliğinden soruşturma yapamaz. Durumu disiplin amirine yazılı olarak bildirir. Kendisine yazılı olarak ek soruşturma görevi verildiği takdirde bu konularda da soruşturma yapabilir. (3) Muhakkik, “Giriş bilgileri”, “Maddi delil ve belgeler”, “İfade ve bilgisine başvurulanlar”, “Konuya ilişkin mevzuat”, “Değerlendirme ve kanaat” ile ihtiyaca göre oluşturulan diğer bölümlerden ibaret bir “Muhakkik Raporu” düzenler ve gizli yazıyla kendisini görevlendiren disiplin amirine sunar. (4) Muhakkik, hazırladığı raporda atıf yaptığı belgelerin asıllarını ya da onaylı örneklerini eksiksiz olarak soruşturma dosyasına ekler. Dosyadaki her sayfa ve belgeyi numaralandırarak dizi pusulası hazırlar.
Savunma Hakkı
Disiplin soruşturmasının tamamlanmasından ve rapor düzenlenmesinden sonra memura Anayasal bir hak olan savunma hakkı verilir. Memurun savunması alınmadan memura disiplin cezası verilemez. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği md. 30’a göre;
MADDE 30- (1) Memura savunma hakkı tanınmadan disiplin cezası verilemez. Savunma, soruşturma sürecinin son aşamasında disiplin amiri tarafından istenir. (2) Savunma, memur hakkındaki iddialar, bu iddiaların dayandığı deliller, isnat edilen fiil veya hâllerin hukuki nitelendirmesi ve 657 sayılı Kanunun 125 inci maddesinde sayılan fiil veya hâllerden hangisinin kapsamına girdiği bent ve alt bent belirtilerek istenir. (3) Memur, yetkili kurulun veya disiplin amirinin yedi günden az olmamak üzere verdiği süre içinde veya belirtilen bir tarihte savunmasını yapar. (4) Savunma istemine ilişkin yazıda, süresi içinde yapılmaması hâlinde savunma hakkından vazgeçilmiş sayılacağı belirtilir. (5) Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına ilişkin soruşturma süreci sonunda disiplin amiri savunmayı aldıktan sonra soruşturma dosyasını disiplin kuruluna gönderir. (6) Devlet memurluğundan çıkarma cezasına ilişkin soruşturma süreci sonunda disiplin amiri savunmayı aldıktan sonra ceza verilmesi gerektiği kanaatine varırsa soruşturma dosyasını, kanaatini içeren yazı ile birlikte yüksek disiplin kuruluna gönderir. Yüksek disiplin kurulunca, memurun sözlü veya yazılı olarak son savunması, 657 sayılı Kanunun 129 uncu maddesinde tanınmış olan haklardan yararlanmasına imkân sağlanmak suretiyle ayrıca talep edilir.
Karar Süreleri
Disiplin amirleri; uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını soruşturmanın tamamlandığı günden itibaren on beş gün içinde vermek zorundadır. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren hâllerde soruşturma dosyası, kararını bildirmek üzere yetkili disiplin kuruluna on beş gün içinde tevdi edilir. Disiplin kurulu, dosyayı aldığı tarihten itibaren otuz gün içinde soruşturma evrakına göre kararını bildirir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası için disiplin amirleri tarafından yaptırılan soruşturmaya ait dosya, memurun bağlı bulunduğu kamu idaresinin yüksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami altı ay içinde bu kurulca karara bağlanır. Disiplin cezası tekliflerinin disiplin kurulları veya yüksek disiplin kurullarınca reddedilmesi hâlinde, ceza vermeye yetkili amirlerce, ret kararlarının alındığı tarihi izleyen on beş gün içinde 657 sayılı Kanun ile bu Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara uyulmak kaydıyla başka bir disiplin cezası verilebilir. İtiraz mercileri, itiraz dilekçesi ile karar ve eklerinin kendilerine intikalinden itibaren otuz gün içinde kararlarını vermek zorundadır.
Soruşturmada Zamanaşımı Süreleri
Memurun işlediği fiil nedeniyle yaptırım uzun süre yaptırım tehdidi altında kalmasını önlemek amacıyla soruşturma işlemlerinin başlatılması ve ceza verilmesi için ayrı ayrı zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir. Buna göre:
Disiplin cezası gerektiren fiil ve hâllerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren;
a) Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında bir ay içinde disiplin soruşturmasına,
b) Devlet memurluğundan çıkarma cezasında altı ay içinde disiplin kovuşturmasına, başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zamanaşımına uğrar.
(2) Disiplin cezasını gerektiren fiil veya hâllerin işlendiği tarihten itibaren nihayet iki yıl içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.
Disiplin Cezalarına Karşı Dava Açabilir Miyim?
Disiplin cezalarına karşı yargı yoluna başvurmak mümkündür. 2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle birlikte, disiplin cezalarının tamamına karşı yargı yolu açılmış olup; bu husustaki haklarımız anayasal güvence altına alınmıştır. Sonuç olarak disiplin cezalarına karşı cezanın verildiği tarihten itibaren 60 gün içinde idare mahkemelerinde dava açılabilir.